İş Göremezlik Ne Demek?
İş göremezlik, diğer adıyla geçici iş göremezlik, bir işyerinde çalışan sigortalının, çalıştığı sürede geçirdiği iş kazası, uğramış olduğu meslek hastalığı, analık ve hastalık hallerinde, Sosyal Güvenlik Kurumunca yetkilendirilen uzman bir hekimin ya da sağlık kurulunun vermiş olduğu raporda belirtilmiş olan belli süreli istirahat boyunca, geçici süreyle çalışmama durumudur.
İş göremezlik ödeneği ise, yine Sosyal Güvenlik kurumu tarafından, geçici iş göremezlik şartını taşıyan kişilere, istirahatlı kaldığı günler yani çalışmadığı süre için yapılan para yardımıdır.
Bir kişinin işçi statüsünde olması için; bir işverene bağlı olarak çalışması, bir işte çalışması ve yaptığı iş karşılığında ücret alıyor olması gerekir.
İşçinin yaptığı iş sırasında işverene karşı, işverenin de işçisine karşı yükümlülükleri vardır. İşveren, işçinin sağlığı ve güvenliği için gerekli önlemleri almak, işçi de işverenin ve işin gerektirdiği kurallara uymak zorundadır.
İşveren ve devlet, bazı durumlar dâhilinde, işçinin haklarını güvence altına alma yükümlülüğüne sahiptir. Bunlar arasında, yaptığı iş karşılığı ya da geçirdiği rahatsızlıklar sonucu ücret ödeme ve sağlık hizmetlerinden kesintisiz yararlandırma hakları vardır.
İş Göremezlik Ödeneği Nedir?
İşverenler, çalışanların sağlık nedenlerinden ötürü, çalışmadaki yetersizlikleri nedeniyle sık sık hayal kırıklığına uğrarlar. Çalışanların çıkarlarını korumak amacıyla yasal düzenlemeler, bir çalışanın sağlık nedeniyle çalışamaması durumunda, işverenin yapabilecekleri konusunda belirli kısıtlamalar getirmektedir.
Hastalık İzni
Bir işyerinde sigortalı çalışan bir işçi, iş yaşamı süresince, çalıştığı işe bağlı olarak bir hastalığa maruz kalabilir. İstenmeyen durumlardan dolayı iş kazası geçirebilir. Hastalığa yakalanabilir ya da işçi kadın ise yakın bir süre içinde anne olacak olabilir.
Sağlık nedeniyle çalışamayacak durumda olanlar için ilk seçenek, çalışanın doktoru tarafından belirlenip ya da kurumca uzman hekim tarafından belirlenmiş ve belgelendirilmiş olan hastalık iznidir.
Ülkemizde genellikle hastalık iznine bağlı iş göremezlik ödeneği alanların belli bir kesimi, maden ve tehlikeli işler grubunda çalışanlarda görülmektedir. Çalışanın periyodik muayeneleri çalıştıkları kurum tarafından düzenli aralıklarla yaptırılmakta ve şartları oluşanlara, Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirilerek iş göremezlik ödeneğinden yararlanması sağlanmaktadır.
Hastalık durumunda verilen iş göremezlik ödeneği, istirahat raporu alınmasının 3. gününden başlayarak her gün için verilir. Yine hastalık hallerinde;
Hastalık ve iş kazası durumlarında, ayaktan yapılan tedavilerde günlük kazancın üçte ikisi, yatarak tedavi sürecinde ise günlük kazancın yarısı şeklindedir. Bu şartlar analık izni için de geçerlidir.
İş göremezlik ödeneği şartına haiz olmak için;
- İstirahatın başladığı ve devamında sigortalılığın sona ermemesi,
- Kurumca yetkili uzman hekim ya da sağlık kurulundan istirahat raporunun alınması,
- En az 90 günlük kısa vadeli sigorta priminin, istirahatın başladığı tarihten evvelki 1 sene içinde kuruma bildirilmiş olması gereklidir.
İş Kazaları
Yine ülkemizde en çok iş kazası, Zonguldak, Amasra, Kandilli, Soma gibi maden ocaklarının yoğun olduğu bölgelerimizde meydana gelmektedir. İşverenin, işçilerin iş güvenliğini sağlamak, yapacakları işle ilgili gerekli eğitimleri vermek, işçilerin sağlığını korumak, denetimler yapmak ve işçinin çalışması için gereken alet ve edevatları sağlamak yükümlüğü vardır. Ayrıca işçiler mesleki risklere karşı da düzenli olarak bilgilendirilmelidir. İşyerinde kullanılan cihazların bakımı ve onarımı süresinde yapılmalıdır.
Ancak, yeterli güvenlik önlemlerinin sağlanamaması, denetimlerin zamanında yapılmaması, koruyucu ekipmanların işçiye temin edilmemesi gibi durumlarda iş kazalarının meydana gelmesi kaçınılmazdır. Bu kazalar kalıcı uzuv kaybına, hatta ölümlere neden olabilir.
İş kazası meydana geldikten hemen sonra bu durum iş kazasının gerçekleştiği yer kolluk kuvvetine, kazadan sonraki ilk 3 iş günü içerisinde de Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirilmesi gerekmektedir.
Ayrıca yine iş kazası geçiren kişilere SGK tarafından iş göremezlik ödeneğinin ödenebilmesi için raporlu işçinin, raporlu olduğu süre zarfında, işyerinde çalışmadıklarını belgelendirmeleri de gereklidir.
Analık
Analık ödeneği, doğum parası, doğum ödeneği ya da annelik parası olarak da adlandırılır. Analık ödeneğinden yararlanabilmek için ödeneği alacak kişinin sigortalı çalışma şartı bulunmaktadır.
Kadınların bu ödenekten yararlanabilmesi için;
- Sigortalı olarak çalışan kadın işçinin, doğum öncesinde ve izin aldığı tarihte halen sigortalı olması
- 90 günlük priminin doğum yapılan tarihten önceki 1 yıl içinde ödenmiş olması
- Doğum yapmış olması gereklidir
Ancak şunu belirtmek gerekir ki; doğumdan önce doğum iznine ayrılan işçi, izin sırasında işten çıkarılırsa ya da kendi isteğiyle işten ayrılsa da bu ödenekten yararlanabilir. Önemli olan, işçinin sigortalılık halinin doğumdan önce istirahate ayrıldığı tarihte de devam ediyor olmasıdır. Sonrasında sigortalılık sona erse bile, doğum parası hakkı ortadan kalkmaz.
Şartları sağlayan kadın işçi, 112 gün yani 16 hafta boyunca Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan iş göremezlik ödeneğini alma hakkına sahiptir. Doğum iznine ayrılan kadın işçiye çalıştığı kurumdan ücret ödenmez ancak sigorta kapsamında yararlanacağı doğum izni parasını alabilir.
Doğum iznine ayrılan kadın işçinin sigorta primini devlet ya da işveren ödemez ancak sağlık hizmetlerinden yararlanmayı sürdürür ki bunu da Genel Sağlık Sigortası kapsamında yararlanır.
Hastalık ve Kazalar İş Feshi Nedeni mi?
Hastalık ve kazalar, otomatik olarak iş sözleşmesinin feshi anlamına gelmez. Sadece performansının askıya alınmasına neden olurlar. Sadece iş göremezliğin niteliği, bir çalışanın devam etmesini kesinlikle imkânsız kılacak nitelikte ise, iş sözleşmesinin feshi için yasal gerekçe olarak mücbir sebepler ileri sürebilir.
Örneğin maden ocağında çalışan bir işçinin, meslek hastalığına yakalandığın tespit edilirse ocak içi yeni çok tozlu ortamlardan alınarak ocak dışı yani az tozlu ortamda çalıştırılması gerekir. Böylece işçinin hastalığa daha fazla maruz kalmaması amaçlanır.
Hastalık Hali Ne Demektir?
Hastalık hali, 4/a ve 4/b statüsündeki sigortalı çalışanların, geçirmiş olduğu iş kazası ya da uğradığı meslek hastalığı dışında oluşup, iş göremezliğe neden olan hastalık durumudur.
Bu hastalık hali kapsamında;
- Stajyerler, aday çırak ve çıraklar
- İntörn öğrenciler
- 4/a‘ya tabi sigortalılar
- Herhangi bir sosyal güvenlik sözleşmesinin olmadığı işverenler tarafından, çalıştırılmak üzere yurt dışına götürülen Türk işçiler
- Ev hizmetlerinde, bir ay içerisinde 10 gün ve daha fazla çalışan işçiler, bu sigortalılık kapsamındadır.
4/b sigortalılarına ise bu sigorta dalında geçici iş göremezlik ödeneğine tabi değildir.
İş Göremezlik Ödeneğine Nasıl Müracaat Edilir?
Günümüzde artık tüm başvurular, E-Devlet uygulaması üzerinden yapılmaktadır. İş göremezlik ödeneğinden faydalanmak isteyen kişinin (4/A statüsü) ödenek talebine ilişkin başvuru işlemleri de E-Ödenek programı üzerinden, elektronik ortamda yapılır.
4/A statüsüne sahip sigortalının istirahatli olduğu dönemlerde çalışıp çalışmadığının işveren tarafından elektronik ortamda Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirilmesi gerekir. Ancak bu şart değildir. Bildirimin yapılıp yapılmadığına bakılmadan, sigortalıya gerekli süreler için iş göremezlik ödeneği ödenmektedir.
İşsizlik ödeneği ve iş göremezlik ödeneği birbiriyle karıştırılmamalıdır. İşsizlik ödeneği, bazı sebeplerden dolayı işten ayrılması durumunda belli bir süre ödenen ödenektir. Kişi bu süre zarfında sigortalı olarak yeni bir işe başlarsa, bu durum bildirildiğinde ödenek kesilir.
İş göremezlik ödeneği ise genellikle belirli bir süre için işçinin çalışmadığı süreler için ödenen bir ödenektir.