Çalışan ile İş Yeri Sözleşmesi
Bir şirket ya da işyeri, eleman aldığı zaman aralarındaki iş ilişkisini düzenlemek ve herhangi bir ihtilaf durumunda her iki tarafında yasal haklarını korumak amacıyla iş (hizmet) sözleşmesi yaparlar.
Yapılan bütün iş sözleşmeleri 4857 sayılı İş Kanunu’na göre düzenlenmektedir. 4857 sayılı iş kanunu iş sözleşmesini “Bir tarafın bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın da ücret ödemeyi üstlendiği sözleşmedir” olarak tanımlamıştır.
Türk Borçlar Kanunu ise iş sözleşmesini; “İşçinin bir işverene bağımlı olmak kaydıyla belirli veya belirli olmayan süreye bağlı olarak iş görmeyi ve işverenin de ona zamana veya yapılan işe göre ücret ödemeyi üstlendiği sözleşmedir” diye tanımlamıştır.
Yani açıklamalardan anlaşılacağı üzere çalışanın sözleşme unsurunda iş sözleşmesine bağlı olarak çalışma, ücret karşılığı çalışma ve bir işverene bağımlı olarak çalışmak yer alır.
İş sözleşmelerinde yapılan iş süresi 1 yıl ve 1 yıldan fazla ise yazılı sözleşme yapılması zorunludur.
Sözleşme yapılmasının mümkün olmadığı durumlarda, işverenin işçiye çalışma koşulları, ücretini ve yan ödemelerini, çalışma süresini, eğer çalışan belirli süre çalışacaksa süre kapsamı ve iş akdi feshi durumunda uyulması gerekenleri anlatan bir belgeyi vermek zorundadır. Belgeyi verme süresi 2 aydır. Bir aydan kısa işlerde bu hüküm uygulanmayacağı gibi, bir aydan uzun iki aydan az süreli işlerde bu belge, işin sona erdiği gün işçiye verilir.
İş Sözleşmesinde Bulunması Gerekenler
Bir iş sözleşmesi belli usule göre düzenlenmektedir:
- Süre
Sözleşmenin başlangıç ve bitiş tarihini gösterir.
- Deneme Süresi
Deneme süresi zamanı belirtilir. 1 ay, 2 ay ya da 3 ay gibi.
- İşyeri
Çalışanın, çalışacağı işyerini belirler. Merkez ofis ya da şube ismi verilerek, hangi şubede görev alacağı belirtilir.
- Çalışanın görevleri
Çalışanın hangi iş ile görevlendirildiği ve verilen işlere uygun olarak kendisine verilecek işlerin sorumluğunu belirtilir.
- Ücret ve Ek Haklar
Çalışanın aylık brüt ücreti, ödemelerin hangi şekillerde yapılacağı (haftalık ya da aylık) ve fazla ödeme ile prim ödenip ödenmeyeceği belirlenir.
- Çalışma Süresi
Çalışanın günlük ve haftalık çalışma süreleri belirlenir. Ayrıca hafta tatili ve resmi tatillerde de çalışma beyanı yapılır.
- Yıllık İzin
Çalışanın kullanması gereken yıllık izinlerin tarih ve süreleri belirlenir.
- Rekabet Yasağı
Çalışanın, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren 1 yıl içinde şirket ile aynı işi yaparak rakip durumda bulunan başka bir şirkette ücretli ya da ücretsiz çalışamayacağını ve şirkete rakip olacak bir iş kurmaması gerektiğini hüküm altına alır. Ayrıca çalışan bu kuralı ihlal ederse, uygulanacak yaptırımlar da kendisine bildirilir.
- Sır Saklama Yükümlülüğü
Çalışanın, işyerine ait bilgileri gizli tutma, 3. şahıslara bilgileri vermeme ve kendisine verilen tüm bilgileri şirkete ait bilgisayar dışında bir yere kayıt etmemeyi taahhüt etmesidir.
- Fikri Mülkiyet Hakları
Çalışanın, şirkette çalışırken tek başına ya da başkalarıyla birlikte yarattığı buluş, formül, keşif, marka haklarına ve telif haklarına tabi tasarımlar, yazılım, yöntemler hakkında şirkete bilgi vermek zorunluluğu bulunmaktadır.
- Fesih
Sözleşmenin feshi sırasındaki haklar belirlenir.
- Son Hükümler
Sözleşme ile ilgili anlaşmazlıklar vuku bulduğunda, yetkili mahkeme ve icra dairesinin neresi olduğu belirtilir.
Adres değişikliği yapılmadığı takdirde çalışanın adresine yapılan tebligatların eski adresine geçerli olduğu belirtilir.
Düzenlenen sözleşme bir tane şirkette bir tane de çalışanda olmak üzere iki adet düzenlenir ve taraflarca imza altına alınır.
İş Sözleşmesi Türleri
İş sözleşmeleri 5 çeşittir:
- Sürekli – Süreksiz İş Sözleşmeleri
İşin nitelikleri itibarıyla en çok 30 iş günü süren işler süreksiz, 30 günden fazla süren işler ise sürekli işlerdir. Önemli olan işin niteliğidir. İhtiyaç olan çalışan sayısı, işin niteliği ve kaç günde bitirileceği gibi koşullar dikkate alınır. Bunun sonucunda işin sürekli ya da süreksiz olduğu netleşmektedir.
30 günlük süre hesap edilirken, iş günü baz alınarak hesaplama yapılır. Çalışılan günler hesaplanmakta, işe ara verilen günler, resmi tatiller ve hafta tatilleri olan günler dikkate alınmamaktadır.
- Belirli Süreli – Belirsiz Süreli İş Sözleşmeleri
Belli bir işin tamamlanması ya da bir olgunun ortaya çıkması gibi koşullara bağlı olarak yapılan sözleşmeler belirli süreli iş sözleşmeleridir. Burada esas unsur işin belirli süreli bir iş olup olmadığıdır. Belirli süreli iş sözleşmesi, esaslı bir neden olmadıkça birden fazla üst üste yapılamaz. Aksi halde bu belirsiz süreli iş sözleşmesi olur esas nedene dayanırsa belirli süreli olma özelliğini taşırlar.
Belirsiz süreli iş sözleşmeleri, işçiye ihbar öneli ve iş güvencesi hükümlerinden yararlanmasını sağlar.
- Kısmi – Tam Süreli İş Sözleşmeleri
İş Kanunundaki tanımına göre part time çalışan bir işçinin normal haftalık çalışma saatlerinin tam süreli çalışan işçiye oranla daha az belirlenmesinin söz konusu olduğu sözleşmeye kısmi süreli sözleşme denmektedir. Haftalık normal çalışma süresi 45 saat iken kısmi süreli çalışmada 30 saattir.
Kısmi süreli çalışanlar yıllık izin, kıdem ve ihbar tazminatı gibi yasal haklardan da yararlanırlar. Tam süreli iş sözleşmeleri ise haftalık çalışma saatleri normal yani 45 saat olan çalışanlar ile yapılan sözleşmelerdir.
- Çağrı Üzerine Çalışma
Kısmi süreli sözleşmelerden biri olan çağrı üzerine çalışma, çalışanın yaptığı işe göre ihtiyaç duyulduğu zamanlarda işe çağrılmasına imkân veren bir sözleşmedir. Uygulama alanı olarak gazeteler, oteller, lokantalar ve eğlence yerleri gösterilir.
- Deneme Süreli İş Sözleşmesi
Bir çalışanın işyerine adapte olması, işvereni ve diğer çalışanları tanıması, koşullara ve ortama alışamaması halinde işi bırakabilmesine imkân tanıyan bir sözleşmedir. 2 ay olan deneme süresi, toplu iş sözleşmelerine bağlı olarak 4 aya kadar çıkabilir. İşçinin çalıştığı günler için ücret hakkı saklı olmak kaydıyla, deneme süresi içinde tazminatsız ve bildirimsiz fesih hakları bulunmaktadır.
